Λατέρνα, μπέσα και φιλότιμο

Τη λέξη μπέσα δεν τη χρησιμοποιώ ποτέ. Όπως και εκφράσεις όπως μπεσαλής, μπαμπέσης, μπαμπέσα ή μπαμπέσικο. Για τις ανάγκες αυτού του κειμένου αναζήτησα και την ακριβή της σημασία. Σύμφωνα με το «Παπυράκι», η μπέσα είναι «αμοιβαίος λόγος τιμής για επιβεβαίωση συνεργασίας ή βοήθειας». Όσο για το φιλότιμο, το ίδιο λεξικό το εξηγεί ως «έντονη συναίσθηση της προσωπικής τιμής και αξιοπρέπειας».

Κι ερωτώ, η αφελής: γιατί έχουμε ανάγκη από τη λέξη μπέσα; Γιατί έχουμε ανάγκη να δώσουμε «αμοιβαίο λόγο τιμής» για να επιβεβαιώσουμε μια συνεργασία; Αφού ήδη έχουμε συμφωνήσει στη συνεργασία, χρειάζεται να δώσουμε και λόγο τιμής; Προφανώς, διότι, απ’ ότι φαίνεται, μια απλή συμφωνία για τους Έλληνες δεν αρκεί, ακόμη κι αν είναι έγγραφη. Πρέπει να συνοδεύεται κι από λόγο τιμής.

Πάμε και στο φιλότιμο τώρα. Πότε λέμε ότι «φιλοτιμήθηκε» κάποιος σε μια πράξη; Όταν καταλαβαίνει ότι δεν τον παίρνει άλλο να κάνει το κορόιδο και πρέπει επιτέλους να αναλάβει μια ευθύνη. Για παράδειγμα: πηγαίνεις σε μια δημόσια υπηρεσία κι ενώ ο υπάλληλος μπορεί να σ’ εξυπηρετήσει, σε ψιλοαγνοεί. Εσύ αρχίζεις κλαίγεσαι ότι είσαι άνεργος, το παιδί σου πεινάει και δεν μπορείς να ξανάρθεις. Τον κοιτάς με νόημα κι εκείνος κάνει πως δε σε βλέπει. Ε, πες πες, τον φέρνεις στο φιλότιμο, παρατάει την Farmville και παίρνει βαριεστημένα τα χαρτιά σου για να βάλει μια σφραγίδα. Φιλότιμο δείχνει κι ο συνάδερφος που σβήνει με απροθυμία το τσιγάρο επειδή σε βλέπει να βήχεις λόγω του καπνού του. Όταν δηλαδή, κάποιος αποφασίζει να σταματήσει να συμπεριφέρεται γαϊδουρινά επειδή τον πήραμε χαμπάρι, άρα θίχτηκε στην τιμή και την αξιοπρέπειά του, λέμε ότι έχει φιλότιμο.

Οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι, όπως και οι περισσότεροι λαοί της Ευρώπης που μπορώ να φανταστώ, δεν έχουν καμιά ανάγκη από μπέσα και φιλότιμο. Έχουν νόμους, συμβόλαια, υπογραφές που τιμούν. Τέλος. Όσο για την αξιοπρέπεια, αυτή είναι αυτονόητη. Μάλιστα, είναι το πρώτο αντικείμενο προστασίας στο γερμανικό Σύνταγμα. Η πρώτη φράση του Συντάγματος είναι: « Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη».

Πρόσφατα έμαθα μια λέξη γερμανική που δεν υπάρχει σε κανένα ελληνικό λεξικό. Zusammengehörigkeit. Δύστροπη λέξη. Σημαίνει την κατάσταση του να ανήκεις σε ένα «μαζί»: μια ομήγυρη, σε μια μικρή κοινωνία όπως η τάξη του σχολείου, η κοινότητα πολιτών, ένας σύλλογος, οτιδήποτε. Το να ανήκεις εκεί, να ζεις με τους άλλους, να συνυπάρχεις, να συνδημιουργείς. Με μια μικρούλα προσθήκη, η λέξη γίνεται ακόμη πιο δύστροπη: Zusammengehörigkeitgefuhl. Σημαίνει την αίσθηση του να ανήκεις σε ένα «μαζί». Δηλαδή, όχι απλώς «ανήκεις» αλλά έχεις και την αίσθηση της σημασίας του, της ευθύνης και των δικαιωμάτων που έχεις στο «μαζί».

Αλλά τι λέω τώρα! Ο Έλληνας εφηύρε την μπέσα επειδή δεν εμπιστεύεται τις συμφωνίες που υπογράφονται. Οραματίστηκε το φιλότιμο προκειμένου να περιφρουρήσει το δικαίωμά του να κάνει το κορόιδο. Ο Έλληνας δεν χρειάζεται τις ομάδες και τη συνύπαρξη, αυτά είναι για τους κουτόφραγκους και τους ξενέρωτους.

* Δείτε την επίμαχη δήλωση του Γ. Καρατζαφέρη στη Βουλή.